Quan Thái Phó Phùng Tá Chu là một công thần của nhà Lý, qua các đời vua Lý Cao Tông, Lý Huệ Tông và Lý Chiêu Hoàng.
 

Phùng Tá Chu được triều đình nhà Lý tin dùng phong chức Thái phó, là chức quan cao trong triều lúc bấy giờ. Vì vua, vì nước, vì dân, Phùng Tá Chu đem hết tài trí và mưu lược của mình phò vua, giúp nước. Tuy nhiên, bấy giờ cũng là lúc nhà Lý đã bắt  đầu suy vong. Triều đình chia nhiều phe phái, giặc giã nổi lên khắp nơi khiến cho Phùng Tá Chu  phải tìm ra kế sách nhằm tránh cho dân tộc một cuộc đổ máu vì nội chiến. Vì vậy, ông đã chủ trương cùng với Trần Thủ Độ làm cuộc “đảo chính phong kiến” nhằm thay đổi triều đại.

 

Đền thờ quan Thái phó Phùng Tá Chu

 

Phùng Tá Chu quê ở Phụng Thiên (quận Tây Hồ, Hà Nội ngày nay). Cha ông là Phùng Tá Thang, một cư sĩ tri thức thời bấy giờ. Vào khoảng những năm cuối thế kỷ 12, ông bắt đầu vào triều làm quan, phò tá vua Lý Cao Tông.

 

Là một công thần có mưu lược và tài trí sáng suốt hơn người, sau nhiều năm giúp vua Cao Tông trị nước nhưng không mang lại hiệu quả, Phùng Tá Chu thức thời nhìn thấy rõ nhà Lý đã đến thời suy vong và ông đang phò tá một vị vua không phải là bậc anh minh, đức độ, yêu nước thương dân như ông mong muốn.

 

Suốt thời gian dài, ông chứng kiến cảnh nhà vua ham mê tửu sắc, bắt dân xây hàng loạt đền đài, cung điện xa hoa lãng phí khiến cho trăm họ lầm than khốn khổ. Đã vậy, vua có tính tham lam, vơ vét, thích đi săn bắn bỏ bê chính sự làm cho đất nước suy tàn, lòng dân oán hận. Trong triều phân chia phe phái, ngoài cõi giặc đem quân cướp phá. Phía Nam quân Chiêm Thành đánh phá Nghệ An, phía bắc quân Tống xua quân xâm nhiễu biên cương. Trong nước các hào trưởng nổi dậy chống lại triều đình, hình thành 3 thế lực lớn mạnh xâu xé lẫn nhau làm cho muôn dân cơ cực, nước nhà ly loạn lâm vào nội chiến. Nhiều lần, ông vạch ra kế sách an dân, dẹp loạn. Ông khuyên nhà vua tập trung vào chính sự, phân phát lúa gạo cho nhân dân đang lâm vào nạn đói nhưng vua Cao Tông đều bỏ ngoài tai.

 

Nhìn thấy dân tình đói khổ, giặc giã nổi lên, các hào trưởng địa phương nổi dậy chống lại triều đình, các cứ khắp nơi, ông đau xót và âm thầm quan sát, theo dõi sát sao các diễn biến chính trị nhằm tìm kế sách đối phó.

 

Sau khi vua Lý Cao Tông mất, tình hình đất nước lại càng rối ren. Thái tử Sảm, tức vua Lý Huệ Tông phải nhờ đến thế lực của họ Trần mới lên ngôi trong hoàn cảnh hoàn toàn bế tắc về quyền lực. Lúc này các phe phái càng chống đối đánh nhau, xâu xé, tranh giành quyền lực, chia cắt đất nước. Phe phái họ Trần khống chế Huệ Tông chiếm Thăng Long, Thiên Trường. Phía Bắc sông Hồng Nguyễn Nộn chiếm giữ và tự xưng là Hoài Đạo Vương. Phía Đông thì Đoàn Thượng chiếm cứ Châu Hồng, không chịu sự sai khiến của triều đình, đất nước lâm vào cảnh nội chiến triền miên. Vua Huệ Tông bất lực trong việc bình định các cánh quân nổi loạn. Nhà vua chỉ biết dựa vào thế lực họ Trần để mong dẹp loạn. Điều này đã tạo đều kiện cho họ Trần có cơ hội chuyển giao quyền lực và thâu tóm thiên hạ.

 

Thấy được nguy cơ nhà Lý đã thật sự suy vong, bắt đầu từ thời vua Lý Cao Tông, mà bản thân Phùng Tá Chu cũng không thể nào giúp được nhà Lý cứu vãn tình thế. Ban đầu, ông khéo léo giữ sự trung lập với các sứ quân và  âm thầm  theo dõi. Cuối  cùng, ông nhận ra thế lực của họ Trần và ông nhận định chỉ có họ Trần mới có khả năng bình được thiên hạ. Lúc này, ông cùng với nhóm nho sĩ tri thức Long Hưng tuy vẫn phò vua Lý, nhưng “bắc thang” đến với họ Trần. Đây cũng là việc hết sức khó khăn nhưng vô cùng sáng suốt của ông.

 

Thủ Độ tuy là người ít học nhưng lại nhiều mưu lược, quyết đoán và biết dụng người tài, trọng kẻ sĩ, biết chớp thời cơ. Ông giữ Huệ Tông trong tay và khống chế như  một vị vua bù nhìn nhằm mục đích bình định và thu phục các sứ quân đang các cứ.

 

Nhận thấy tình hình không thể cứu vãn được nhà Lý, khi vua Hiển Tông cũng không đủ tài lực, trí đức để điều hành đất nước, có vùng vẫy cách mấy cũng vô vọng. Kinh nghiệm trong suốt thời gian theo phò nhà Lý, Phùng Tá Chu đã quá hiểu thời vận của nhà Lý đã đến lúc suy tàn. Ông sáng suốt trong trong vai trò kẻ sĩ, vì trong bối cảnh  này, ông không thể làm vị quan ngu trung, không  muốn nhìn thấy cảnh đất nước điêu tàn, nhân dân lầm than, đói khổ trong cuộc nội chiến sẽ kéo dài nên ông âm thầm cùng với Trần Thủ Độ tìm cách phế truất vua Lý, thay đổi triều đại để cứu nguy dân tộc.

 

Cuộc thay đổi triều đại được dàn xếp hết sức chi ly, khéo léo và đầy mưu lược. Một kịch bản được dựng  lên và nhân vật Lý Chiêu Hoàng  được triều đình trong đó Phùng Tá Chu và Trần Thủ Độ là những người  giữ vai trò chính lập lên làm Hoàng Thái  Nữ  theo kế  hoạch đã vạch ra.

 

Mộ cụ Phùng Tá Chu trong khuôn viên khu di tích Đền Cao

 

Năm 1224, Lý Huệ Tông phải nhường ngôi cho Lý Chiêu Hoàng . Chiêu Hoàng lên ngôi khi mới vừa 7 tuổi. Tiếp theo là một cuộc chuyển giao quyền lực, thay đổi triều đại một cách khá nhẹ nhàng và thuận lợi khi Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho chồng là Trần Cảnh được diễn ra theo sự sắp đặt khá hợp lý của Trần Thủ Độ và Phùng Tá Chu. Một vương triều  cũ suy yếu nhanh chóng được thay đổi bằng  một vương triều mới có tiềm lực quân sự và kinh tế mạnh nhất lúc bấy giờ trong sự công nhận hợp lý của các quần thần, tướng sĩ và điều quan trọng là lấy được lòng dân vào thời điểm đấy.

 

Một triều đại mới được mở ra mà không gây ra sự đổ máu, và nhanh chóng lớn mạnh nhất trong lịch sử Việt Nam là triều Trần. Chỉ trong một thời gian ngắn, nhà Trần đã dẹp yên các sứ quân, bình định được thiên hạ trong tình hình quân Mông Nguyên phương Bắc đang lớn mạnh và bành trướng trên khắp châu lục. Một triều đại ba lần đánh thắng quân Mông Nguyên giữ yên bờ cõi. Có thể nói công đầu thuộc về hai vị đại thần Phùng Tá Chu và Trần Thủ Độ.

 

Sau khi trần Thái Tông lên ngôi, Phùng Tá Chu tiếp tục lập được nhiều công lớn . Ông được nhà Trần trọng dụng, được quyền ban chức vị cho người dưới quyền rồi tâu sau. Năm 1226, vua Trần Thái Tông cử ông đi trấn thủ Nghệ An rồi được phong tước Hưng Nhân Vương, năm Bính Thân (1236), lại được gia phong Hưng Nhân đại Vương. Năm 1239, ông làm nhập nội thái phó, trông coi việc xây dựng cung điện gồm 5 sở hành cung ở Thanh Hóa  cho các Thượng hoàng về nghỉ dưỡng. Ông chính là Kiến trúc sư đầu tiên của Việt Nam.

 

Hiện tên của ông được đặt cho một con đường ở phường An Lạc A, quận Bình Tân, Thành phố Hồ Chí Minh.

 

Ngày nay, chúng ta đã nhận thấy được vai trò và ý nghĩa của một cuộc “đảo chính cung đình” diễn ra trong bối cảnh suy vong của một triều đại không còn đủ sức đảm  đương, điều  hành  đất  nước  được thì phải  thay thế bằng một triều đại mới có đủ khả năng lãnh đạo đất nước đi đến thái bình, thịnh vượng.
 

Theo NHÀ THƠ PHÙNG HIỆU / Tạp chí MÔI TRƯỜNG VÀ ĐÔ THỊ